İÇİNDEKİLER

I. AMAÇ VE GEREKÇE

Amaç ve Görevler . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .11

Gerekçe ve Gerçekler . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .13

II. KÖY EĞİTMEN KURSLARININ AÇILMASI

Eğitmen Yetiştirme Düşüncesi . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .   . . . . . . . . . . . . .17

Eğitmen Kurslarının Başlatılması . . . . . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . .19

III. KÖY ENSTİTÜLERİNİN KURULUŞ VE GELİŞİMLERİ

Köy Enstitülerinin Açılması . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .  . . . . . . . . . .22

Yüksek Köy Enstitüsü’nün Açılması . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . .23

Sağlık Kollarının Açılması . . . . . . . . . . . . . . . . . … .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .24

IV. KÖY ENSTİTÜSÜ SİSTEMİNİN DÜŞÜNSEL KAYNAKLARI

İdeolojik Önderlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26

Değişik Eğitimcilerin Görüşleri . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

Tonguç’un Görüş ve Önerileri . . . . . . . . . . . . . .. . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

V. KÖY ENSTİTÜSÜ SİSTEMİNİN DAYANDIĞI TEMEL İLKELER

Bütünsellik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

Çok Yönlülük . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

Kuram-Uygulama Bütünlüğü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

Kız-Erkek Karma Eğitim . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

Planlılık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

Yönlendirme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Kültürde Yerelden Evrensele . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

Üretkenlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41

Yapıcı ve Yaratıcı Ahlak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .42

Teknoloji Kullanımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

Özyönetim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .43

Köylü ile Öğretmenin Yazgı Birliği . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .44

VI. KÖY ENSTİTÜSÜ PROGRAMLARI

Program Geliştirme Yaklaşımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .45

Program Geliştirme Aşamaları . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .46

1943 Programının Bazı Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .48

VII. KÖY ENSTİTÜSÜ ÖĞRENCİLERİ

Öğrenci Seçme Yöntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .    . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

Öğrencilerin Bazı Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54

VIII. KÖY ENSTİTÜSÜ ÖĞRETMENLERİ  

Öğretmen Olma Koşulları . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60

Öğretmenlerin Nitelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61

Usta Öğreticiler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63

IX. KÖY ENSTİTÜLERİNDE YÖNETİM

Yasal Dayanak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .64

Yönetim İlkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65

Örgütsel Yapı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

Yönetim Organları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .70

Enstitü Müdürleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71

X. KÖY ENSTİTÜLERİNİN BÜTÇESİ 

Savaş Bütçesiyle İş Yapmak . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .76

Emekle Yaratılan Kaynaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .75

Ekonomik Örgütlenmeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . .80

XI. KÖY ENSTİTÜLERİNDE YAŞAM 

“İş Okulu” Anlayışı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .    . . . .81

Öğrencilere Kazandırılacak Davranışlar . . . . . . .   . . . . . . . . . . . . . .    . . . . .83

Rehberlik Hizmeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .      . . . . .85

Günlük Yaşam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  . . . .   . . . . . .86

Öğrenci Yönetimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   . . . . . .88

XII. KÖY ENSTİTÜLERİNİN MEZUNLARI İLE İLİŞKİLERİ

Mezunların İşbaşında Yetiştirilmeleri . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .92

Köy Öğretmenlerine Verilen Araç ve Gereçler . . . . . . . . . . . . . . . . … . . . . .93

XIII. KÖY ENSTİTÜSÜ SİSTEMİNE YÖNELİK ELEŞTİRİLER

ÜçEğitimcinin Eleştirileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . … . . . . .97

İki Eski Enstitü Müdürünün Eleştirileri . . . . . . . . . . . . . . . . . ..  . . . . . . . . . .101

İki Üniversite Öğretim Üyesinin Eleştirileri . . . . . .  . . . . . . . . … . . . . . . . . .104

Bazı Politikacıların Eleştirileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .105

Bazı Eski Bakanlık Bürokratlarının Eleştirileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .107

Bazı Solcu Yazarların Eleştirileri . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .108

Haklı Eleştiriler Var mı? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .110

XIV. GERİYE DÖNÜŞ SÜRECİ VE YIKIM

Siyasal Dönüşümün Etkisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112

Yıkım Süreci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .114

XV. KÖY ENSTİTÜSÜ DENEYİMİNDEN ÇIKARILABİLECEK DERSLER

Bazı Çıkarımlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .118

Köy Enstitüsü Ruhu Yeniden Canlandırılabilir mi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .119

XVI. TARİHSEL ÖZET . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . .121

KAYNAKÇA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

EKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .129

1. Köy Enstitüleri Kanunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .131

2. On Yıllık Eğitmenve Öğretmen Yetiştirme Planı . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . 138

3. Köy Enstitüleri ile İlgili Bazı Sayısal Veriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . 139

4. Köy Enstitüleri İçin Yapılan Harcamalar . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . .  140

5. Eğitmenlerle İlgili Sayısal Veriler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . 141

ABSTRACT (İNGİLİZCE ÖZET) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  .  . . . . . . 142

YENİLENMİŞ 2. BASKIYA ÖNSÖZ

İlk iki Köy Enstitüsü, 1937’nin Ekim ayında “Köy Öğretmen

Okulu” adıyla Eskişehir-Çifteler ve İzmir-Kızılçullu’da açılmıştı.

Bunlara, 1938’de Trakya-Kepirtepe, 1939’da da Kastamonu-Gölköy,

Köy Öğretmen Okulları da eklendi.

Bu kurumların başlangıçta “Köy Öğretmen Okulu” adıyla

açılması, yasal bir zorunluluktu. Çünkü o zaman henüz Köy Enstitüleri

ile ilgili bir yasal düzenleme yoktu. Bu nedenle 22 Mart 1926 tarih ve

789 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun’un, “Köy Muallim Mektebi”

açılabileceği hükmünden yararlanıldı. “Köy Enstitüsü” adı, 17 Nisan

1940 tarihinde çıkarılan 3803 sayılı Köy Enstitüleri Kanunu ile kondu.

Tarih açısından Köy Enstitülerinin ilk açılış tarihi 1937’dir.

Kuşkusuz bu tarihin öncesinde de ilki 1936 Temmuz’unda Eskişehir Mahmudiye’de

açılan “Eğitmen Kursları” vardır.

İlklerinin açılışının üzerinden 71, yozlaştırılışlarının üzerinden

62, kapatılışlarının üzerinden 54 yıl geçtiği halde Köy Enstitüsü

deneyimi gündemdeki yerini koruyor. Neden?

Çünkü, Köy Enstitüsü Sistemi, bu topraklarda yetişmiş yurtsever

eğitimcilerin; Türk devrimin gerekleri ve ülke gerçekleri ile çağdaş

eğitim bilimlerinin sentezinden yarattıkları özgün bir modeldir.

Köy Enstitüleri, yüzyıllarca ezilmiş, horlanmış, aşağılanmış,

atalarının “kemikleri yabancı diyarlarda bırakılmış” köy insanının,

“bilimin mürşitliğinde” yazgısını değiştirme mücadelesinin simgesidir.

Onun için tarihteki yerini ve güncelliğini koruyor, koruyacak.

Bu elkitabının, özellikle konuyla yeni tanışanlara Köy Enstitüsü

Sistemini anlama konusunda yardımcı olacağı umudundayım.

Niyazı Altunya

Dr. Niyazi Altunya

1 Nisan1942’de Isparta ili Sütçüler ilçesi Hacıahmetler Köyü’nde doğdu. Isparta Gönen İlköğretmen Okulu’nu (1962), Gazi Eğitim Enstitüsü Eğitim Bölümü’nü (1968), Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü’nü (1970) bitirdi. Ankara Üniversitesi Eğitim [Bilimleri] Fakültesi’nde Yüksek Lisans (1981), aynı üniversitenin Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde doktora (1990) öğrenimi gördü.

Hakkâri ve Isparta köylerinde, Manisa Er Eğitim Tugayı’nda ilkokul öğretmenliği, Diyarbakır ve Yozgat’ta ilköğretim müfettişliği, değişik ortaöğretim kurumlarında rehber öğretmenlik, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nde uzmanlık, Gazi Eğitim Enstitüsü’nde öğretmenlik ve müdür başyardımcılığı yaptı. Değişik fakültelerde Anayasa Hukuku, Türk Eğitim Tarihi ve Öğretim Yöntemleri dersi verdi.

Altunya, 28 Mayıs 1990’da kurulan “Eğitim İşkolu Kamu Görevlileri Sendikası” (EĞİTİM-İŞ)’nın, kuruluşundan EĞİTİM-SEN’le birleşmesine kadar (27 Ocak 1995) genel başkanlığını yürüttü.

Altunya, 16 Ekim 1993’de emekli oldu.

Değişik süreli yayınlarda eğitim ve öğretmen örgütçülüğü konularında birçok yazı yazan Altunya’nın kitap ve broşürleri: 1) Teftiş ve Değerlendirme (1978), 2) Anahatlarıyla Özlük ve Meslek Sorunlmarımız (1993), 3) Eğitim Sorunumuza Kuşbakışı: Görüş ve Öneriler (1996), 4) EĞİTİM-İŞ Deneyimi (1996), 5) EĞİTİM-SEN: Değerlendirme ve Öneriler (1996), 6) Eğitim Hakkı (1996), 7) İlköğretim Okulları İçin Hayat Bilgisi 2 (1996), 8) İlköğretim Okulları İçin Hayat Bilgisi 3 (1996), 9) Türkiye’de Öğretmen Örgütlenmesi: 1908-1998 (1998), 10) İlköğretim Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi 7 (1998), 11) İlköğretim Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi 8 (1998), 12) Lise Demokrasi ve İnsan Hakları (1999), 13) Köy Enstitüsü Sisteminin Düşünsel Temelleri (2000), 14) Öğretmenlerin Sendikası Nasıl Olmalı/Neler Yapmalı? (2000), 15) Eğitimde Geleceğe Bakış (2000), 16) Eğitim Fakülteleri İçin Vatandaşlık Bilgisi (2000), 17) Anayasa Hukuku Açısından Türkiye’de Eğitim ve Öğrenim Hakkı (2003: Aslı Doktora Tezi), 18) Köy Enstitüsü Sistemine Toplu Bir Bakış (2005), 19) Gazi Eğitim Enstitüsü Programlarının Değrelendirilmesi (1981: Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 20) Gazi Eğitim Enstitüsü: 1926-1980 (2006), 21) Türkiye’de Laiklik ve Din Eğitimi (2008), 22) Eğitimde Geleceğe Bakış (Yeniden yazılan metin, 2008), 23) Türkiye’de Öğretmen Yetiştirme Deneyimi (2008).

Her devrimci kurum gibi Köy Enstitülerini de dışarıdan ve içeriden yıkanlar

oldu. Dışarıdan yıkanlar bilerek bilmeyerek paranın uşaklarıydı. İçeriden

yıkanlar, bilerek bilmeyerek, paranın uşaklarının uşakları oldu.

(...)

Bugünkü iktidardan Köy Enstitülerini kurmasını istemek,

kurdun kuzuya hak vermesini istemek demektir.

(17 Nisan 1967 - Sabahattin Eyuboğlu. Mavi ve Kara. 1977, s. 273-276)